Novi Beograd: Od kafane do najbrojnije gradske opštine (VIDEO)

Novi Beograd, ma kako imao novo ime, ipak nije toliko nov. Evo, tačno 504 godine od prvog pominjanja srpskog naselja Bežanija na teritoriji današnjeg Novog Beograda. Naravno, to su prvi zabeležili Turci 1512. i tada je naselje imalo 32 kuće. Taj podatak je pronađen u knjizi „Kruševski pomenik“ iz 1713. Broj kuća je narastao na 115 do 1810. godine.

Tokom 18. veka stanovnici Bežanije su bili isključivo Srbi, a posle povlačenja Turaka, novi osvajač Austrougraska je naseljavala Nemce, Mađare i Hrvate. Između dva svetska rata, u vreme Kraljevine Jugoslavije, naselje se pomera bliže reci Savi i tada nastaje Sajmište, a to je danas Staro Sajmište.

Prvi urbanistički planovi, koji su kao cilj imali širenje Beograda na levu obalu Save, su napravljeni 1923. Nedostatak sredstava i ljudstva da se isuši močvarni teren je sve odložio na neodređeno vreme.

Toša i njegov bunar povezali Zemun i Novi Beograd sa Beogradom

Tu negde, prosto mi se nameće priča o Toši Apostoloviću, uspešnom trgovcu iz 18. veka. I to baš na raskrsnici Novog Beograda i Zemuna. Danas Toša, tačnije njegov bunar, ima ulicu koja se proteže od Zemuna duž Novog Beograda i neka je vrsta granice. Iznad ulice je Bežanijska kosa, ispod su Paviljoni, napred počinju blokovi…

Pre Drugog svetskog rata, na području sadašnjeg Novog Beograda, kuće su nicale bez planskog uređenja. Kuće su bile u blizini Starog sajmišta, pored Starog aerodroma gde je bilo radničko naselje, a stvoreno je i naselje „Tošin bunar“. U Tošinom bunaru su bile udžerice, kolibice sa baštama, a bilo je prepuno vinograda. Međutim, bilo je i bara i močvara koliko duša ište.

U početku je naselje „Tošin bunar“ bilo periferija Zemuna. Na mestudanašnjeg Studentskog grada bili su vinogradi i bašte. Kako je vreme prolazilo, naselje „Tošin bunar“ je ušlo u  sastav Zemuna. A onda je došla 1948. godina, kada su počeli da se grade Studentski grad i Paviljoni. Tako nastaje podela – ulica Tošin bunar do nadvožnjaka je deo Zemuna, a od nadvožnjaka deo Novog Beogarada.

A odakle bi drugo ime ulice došlo nego od – kafane! 🙂 Bar je u Beogradu to običaj.

Ko je bio o Toša Apostolović?

Teodor Toša Apostolović bio je trgovac s juga Srbije, rođen 1745. Pošto više nije hteo da živi pod Turcima, zajedno sa Austrougarima koji su se povlačili iz Beograda, povlačio se i Toša i stigao je tako do Zemuna. Neki hroničari tvrde da je Toša u stvari bio Grk, i da mu je pravo ime bilo Teodoros Apostolos, a da ga je dolaskom u Srbiju prilagodio. 😉

Pošto je bio bogat kupac stoke i „trgovac sa pečatom„, vrlo brzo je u Zemunu postao ugledna ličnost, crkveni tutor i „stub pravoslavlja„, stoji u hronici „Siluete starog Beograda„. On je dao novac da se na mestu crkvice sagradi crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila u Zemunskom parku  1786. U to vreme je on bio predsednik zemunske crkvene opštine i to je postao 15. maja 1784.

Međutim, kako ga je starost sustizala počeo je da gubi vid i nije mogao da razlikuje srebrne od zlatnih kovanica. Kažu ljudi da je išao po crkvama i molio Svetog Nikolu da mu povrati vid.

Tako je Toša jedne noći usnio san u kome mu se javio Sveti Nikola i rekao da ode na Bežanijsku kosu, da ponese prazno bure od dva akova i da ga pusti niz brdo. Gde ono stane, da kupi tu zemlju i iskopa bunar. Tom vodom je trebalo da umiva oči ne bi li povratio vid. Takođe, Sveti Nikola je rekao da Toša posle to mesto pokloni Srpskoj zemunskoj opštini, kao i svoju zadužbinu.

Toša se nije opirao snu i učinio je kako mu je rečeno. Pošto je već iskopao bunar, napravio je i – kafanu (pa kako drugačije?) pored bunara. A bunar je bio pravi sremski, sa sve đermom. Kažu ljudi da je stvarno tom vodom povratio vid. Kafana je bila mesto gde su svraćali kočijaši i putnici. Pored kafane nalazila se i Trošarina. Tu su seljaci, koji su donosili robu na Zemunsku pijacu, plaćali taksu.

Bunar je postojao je dok nije počeo da se gradi Studentski grad. Počele su tako radne akcije, gradio se Novi Beograd udarnički, pa je nekom zasmetao bunar. Bunar je zatrpan i počiva na raskršću ulica Tošin bunar i Autoputa za Zagreb koji vodi ka sportskom centru „11. april„.  Kafana i danas postoji na tom mestu. Neki je znaju kao „Džakartu“, ali već neko vreme nosi pravi naziv – „Tošin bunar„. Toša je otišao Bogu na istinu 1810. godine.

Tošu sam pominjala i na okupljanju u zemunskom restoranu „Gigo“ kad su bile #zemunskeprice

I posle kafane – kafana!

Da se ne može bez kafana u Beogradu dokazuje i podatatak da je Petar Kokotović 1924. otvorio kafanu na Tošinom bunaru koju je nazvao „Novi Beograd„. Posle 1945. Kokotović je bio predsednik mesne zajednice Novo Naselje-Bežanija koja je kasnije „izrasla“ u opštinu Novi Beograd.

A da Novi Beograd ne može bez Zemuna pokazuje i činjenica da je  1939, u Zemunu izašao prvi broj nedeljnika „Novi Beograd„. Na Bežaniji je 1924. izgrađen aerodrom. Planovi su prošireni 1934. na povezanost  Beograda i Zemuna, pošto je Zemun administrativno pripojen Beogradu 1929. i tako je izgubio status grada. Takođe je podignute most preko Save i uvedena je je tramvajska linija koja je spajala Beograd i Zemun. Sagrađen je i zemunski aerodrom.

U mesnoj zajednici „Staro Sajmište“ je popdignut kompleks gde su se održavali sajmovi i izložbe, a sve da bi se pokazao ekonomski razvoj Kraljevine Jugoslavije. O ovom kompleksu ću pisati u nekom od narednih blogova.

Arhitekta Nikola Dobrović je 1946. godine izradio prvu skicu Novog Beograda, koja je bila osnov za raspisivanje daljih konkursa. U selu Bežanija 1947. je osnovana Centralna livnica, od koje je 1949. godine formirano preduzeće „Metalski zavod Aleksandar Ranković„. Ovo preduzeće je 1954. preimenovano u Industriju traktora i mašina (ITM), a 1965. u Industriju mašina i traktora (IMT). To ime i danas nosi. 

Omladinske radne akcije izgradile komunistički ponos – Novi Beograd

Tri godine posle Drugog svetskog rata, na današnji dan 1948. počela je izgradnja Novog Beograda i počele su one čuvene omladinske radne akcije. Opština Novi Beograd osnovana je  1952.  Godinama je Novi Beograd bio najveće gradilište u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji i nešto na šta je komunistička vlast bila veoma ponosna.

Pre nego što je sama izgradnja počela, teren je izravnan peskom iz Save i Dunava da bi se isušilo močvarno zemljište i podigao nivo zemljišta izvan domašaja poplava i podzemnih voda. Samo tokom prve tri godine igradnje, više od 100.000 radnika i inženjera iz cele Jugoslavije je radilo na izgradnji. Radničke brigade koje su činili ljudi sa sela su bile okosnica radne snage. Čak su i srednjoškolci i studenti učestvovali u izgradnji. Radnici nisu imali potrebnu mehanizaciju, pa je mešanje betona i nošenje peska rađeno ručno, dok su konjske zaprege korišćene samo za dizanje veoma teškog tereta.

Na izgradnji Novog Beograda učestvovale su 22 omladinske i 22 frontovske brigade, sa oko 33.000 omladinaca i omladinki i 25.000 frontovaca. Selo Bežanija je 1949. izdvojeno iz sastava Zemuna i pripojeno području Beograda, a od 1952. je u sastavu Novog Beograda.

Prva osnovna škola u Novom Beogradu je „Ivan Gundulić„. Tada je nosila naziv „Jedanaesta osnovna škola X gradskog reona„. Bila je smeštena u barakama u Crnotravskoj ulici u današnjem Bloku četiri. U martu 1951. godine ova škola je dobila današnji naziv „Ivan Gundulić„. Godine 1960, započinje gradnja nove škole u Bloku tri, koja je počela sa radom 1. septembra 1961. godine. To je bila osnovna škola „25. maj“ ili sadašnja „Duško Radović„, koju sam i ja završila. 🙂

Dan opštine je 11. april, dan početka izgradnje Novog Beograda, a slava Pokrov Presvete Bogorodice, 14. oktobar.

 

Fotografije: Tumblr, Wikipedia, Facebook, politikin-zabavnik.rs, blog.4zida.rs, zemunac.in.rs, virtuelnimuzejdunava.rs, forum-srbija.com, rtvbudva.me, panoramio.com, haoss.org, secanja.com, beobuild.rs, novosti.rs, osnovneskole.edukacija.rs, duskoradovic.edu.rs